باید و نبایدهای هرس درختان میوه‏

در باغ­داری سنتی و تفکر قدیمی باغداری، باغدار کسی بوده است که صاحب درختان تنومند و بلند باشد، اما امروزه با بالا رفتن مطالبات تولید کننده و مصرف کننده، سهولت حرکت ماشین آلات کاشت، داشت، برداشت و درجه بندی کیفی محصولات موضوعیت یافته است و رعایت هرس و تربیت صحیح درخت در بین باغداران رایج گردیده است. به طور کلی، می­توان گفت، با اجرای هرس صحیح و در نظر گرفتن نکات فنی و توجه به نحوه باردهی هر نوع درخت، اهداف کلی زیر تامین می­شود:

1- شکل و فرم دادن به نهال که در سال های اول تا چهارم، به عنوان هرس فرم دهی اجرا می شود .
2- حذف شاخه‌های خشکیده، آفت زده و مزاحم .
3- خلوت کردن تاج درخت از شاخه و برگ های اضافی جهت ورود  نور و هوا به درون شاخسار درخت .
4- جلوگیری از تناوب باردهی و سال‌آوری درخت با حذف و تنک کردن تعدادی از شاخه‌های بارده و در نهایت بعضی از میوه‌ها .
5- جوان کردن درختان مسن، ازطریق حذف شاخه‌های پیر و جایگزین کردن آنها با شاخه‌های جوان
6- جلوگیری از رشد رویشی بیش از حد و وادار کردن گیاه به رشد زایشی که منجر به تولید میوه می‌گردد .
7- ایجاد تعادل بین ریشه و ساقه ، که به ویژه هنگام انتقال نهال دارای اهمیت است .
8- بالا بردن کیفیت و اندازه محصول.
9- کوتاه نگه داشتن درخت که  باعث راحتی کار در مراحل داشت (سمپاشی وهرس) و نیز برداشت محصول می گردد .

هر چند، کلمه­ی هرس با زمستان مترادف است اما، اصولا به هرس زمستانه، هرس سیاه یا winter prunning می­گویند که چنانچه این هرس منجر به قطع تعداد زیادی از شاخه­ها و خصوصا قطع 3/2 از شاخه­ها (در جوان کردن درختان پیر) گردد، به آن هرس سنگین (Hard prunning) و در صورتی که فقط به سرزنی و حذف چند شاخه­ی محدود منتهی گردد، به آن هرس سبک یا (Light prunning) می­گویند. هرس سبز یا هرس تابستانه که در فصل رشد (بهار یا تابستان) صورت می­گیرد در مورد، درختچه­های زینتی (بعد از اتمام دوره­ی گل­دهی) معمول­تر از درختان میوه­دار است و در بعضی درختان میوه­دار نیز با هدف بالا رفتن کربوهیدرات­ها در داخل شاخه و تعیین سرنوشت جوانه در اواخر تابستان به نفع تولید جوانه گل انجام می­گیرد. اصولا، هرس زمستانه، پس از ریزش برگ­ها در پاییز شروع و در اواخر زمستان با شروع جریان یافتن شیره­ی گیاهی و پف کردن شکوفه­ها خاتمه می­یابد. اما در مناطقی که امکان خشک شدن درختان در زمستان وجود دارد، هرس زمستانه باید تا حد امکان به تأخیر بیفتد.

تنک کردن یا کوتاه کردن؟ کدام؟

هرس با هر فرم و شکلی، با کلمه­ی قطع و برش مترادف است. این برش یا منتهی به حذف جوانه­ی انتهایی (Terminal bud) می­گردد که در اصطلاح باغبانی به روش کوتاه کردن سرشاخه­ها معروف است و یا به دلایل مختلف، کل شاخه قطع می­گردد که تنک کردن شاخه­ها (Thining out) نامیده می­شود.. انتخاب یک یا هر دوی این روش­ها، مستلزم شناخت عادت گونه به میوه دهی است. اما به طور کلی می­توان گفت که کوتاه کردن سرشاخه­ها بیشتر در هرس فرم و چند سال اول عمر درخت و قبل از باروری صورت می­گیرد، مگر اینکه شاخه­ای اضافه، بدجا و مزاحم وجود داشته باشد که قطع شاخه را از بن ایجاب کند. پس از اینکه درخت فرم مطلوب خود را یافت و اسکلت و چهارچوب اصلی و بازو­های بارده آن مشخص گردید، عمل تنک کردن با هدف جهت جلوگیری از ازدیاد شاخه­ها، باز کردن وسط درخت در نورگیری بهتر و تنک کردن شاخه­های بارده اهمیت می­یابد. پس از مدتی نیز در جوان­تر کردن درخت، می­توان از هر دو روش، به طور همزمان استفاده نمود.